De stadsrechtoorkonde uit 1259 met vrije vertaling
Stadsrechten hadden betrekking op zaken als:
Privileges:
- Stadsmuren: het recht om een muur rondom de stad te bouwen.
- Marktrecht: het recht om markt te houden (en daarvoor te laten betalen).
- Stapelrecht: het recht om bepaalde handelsgoederen als eerste te mogen stapelen en verkopen.
- Tolrecht: het recht om tol te heffen, eigen burgers waren daarvan veelal vrijgesteld wat bijdroeg tot de aantrekkelijkheid als vestigingsplaats.
- Muntrecht: enkele steden waren vrij hun eigen geld te slaan.
- Waagrecht: het recht om goederen te wegen in een waag.
Bestuur:
- Stadsbestuur: de gegoede burgerij kon soms zelf de bestuurders kiezen die in de stadsraad zitting moesten nemen.
- Rechtspraak en wetgeving: Binnen aangegeven grenzen was de stad vrij om zelf wetgeving en rechtspraak uit te oefenen. De stad werd hierdoor bestuurlijk uit het omliggende land gelicht waar de wetgeving van de landheer gold. Burgers hadden het recht voor een eigen rechtbank te verschijnen. Bijzonder aan deze vorm van rechtspraak was dat ze persoonlijk was; het soort recht was afhankelijk van persoon in kwestie, niet het grondgebied waarin deze persoon zich bevond. Dat betekende dat wanneer een inwoner van, bijvoorbeeld, Breda een moord beging in Antwerpen, hij berecht werd volgens het recht van Breda, niet dat van Antwerpen.
- Belastingen: Het stadsbestuur verwierf het recht om binnen de eigen grenzen belastingen op te leggen aan ingezetenen.
Het gebied buiten een stad kon soms landrecht krijgen. Zo kregen Kennemerland en West-
Nederlandse steden met stadsrechten
Belgische steden met stadsrechten