De koran: een beknopte versie van een joods-christelijke bijbeltraditie uit het Midden-Oosten

De koran is in wezen een vertaling van de bijbelteksten, althans delen daarvan, en bovendien een tamelijk eenvoudige en ingekorte versie. De bijbel bevat ondermeer uitgebreide, historiserende teksten waarin verschillende karakters een rol spelen, tegenover elkaar worden geplaatst, eigen dialogen hebben, een functie hebben in de plot etc. Ook in andere literaire vormen, zoals liedteksten en filosofische verhandelingen, staan vaak essentiële karakters centraal.

De islam heeft de literaire teksten maar in hele beknopte vorm overgeleverd. De oorzaak hiervan is vermoedelijk dat de islam is ontstaan vanuit een liturgische praktijk van het oosterse christendom, die was gebaseerd op de Syrische bijbel, de Peshitta. De koran bevat hoofdzakelijk korte zinnen en fragmentarische passages, die op een beknopte manier de uitgebreide bijbelse verhalen aanstippen. Vaak zijn ze door de koran versnipperd, en je moet weten waar ze staan om ze naast elkaar te kunnen lezen. Grote delen zijn weggelaten, regelmatig zijn ze ook aangevuld met verhalen uit andere tradities. De meest uitgebreide verhalen in de koran zijn grappig genoeg gebaseerd op andere overleveringen dan die in de joods-christelijke bijbel staan, zoals de verhalen over Salomo en de koningin van Sheba.

Van de grote hoeveelheid bijbelse personages zijn alleen de allerberoemdste in de koran terecht gekomen. En allerberoemdste wil natuurlijk ook zeggen: bijna alleen mannen. In de bijbel spelen relatief veel vrouwen een rol, vaak zelfs uitgebreide heldenrollen, zoals Judith, Deborah, Mirjam etc. Ook vrouwelijke profeten komen voor. In de koran echter zijn vrouwen bijna spoorloos. Af en toe wordt er nog wel eens gerefereerd aan een 'vrouw van', maar veel vrouwennamen worden er niet genoemd. Dat wijst bepaald niet op veel respect of zelfs maar op enige belangstelling voor vrouwen.

Het ligt voor de hand dat de naam en het aandeel van Eva niet door de schrijvers van de koran zijn weggelaten omdat de islam meer respect heeft voor vrouwen dan de bijbelschrijvers, en vrouwen niet wilden belasten met de straf voor de erfzonde. De straf is er namelijk wel degelijk - hij staat alleen elders in de koran. Eva's naam en haar rol zijn gewoon niet genoemd omdat men voor haar als vrouw geen enkele belangstelling had. Zelfs de 'moeder van alle leven' is het nog niet waard om in de koran bij naam te worden genoemd.

Maar dan rijst de vraag: klopt het dat de islam milder is geweest tegenover Adam en Eva, en dat ze vergeving kregen voor hun zonde? En is daarom de positie van de vrouw in de islam benijdenswaardiger dan die in het christendom? Ter Borg kent blijkbaar de koran niet, en misschien ook de bijbel niet, maar doet toch zo'n verstrekkende uitspraak, die ongetwijfeld tot vervelens toe op internetfora wordt herhaald als bewijs dat ook volgens christenen de islam veel vrouwvriendelijker is dan de bijbel. Misschien moet er toch eens dieper in deze materie worden gedoken.

Het verhaal over de verjaging uit het paradijs is eigenlijk vooral een verklaring van de menselijke conditie; de mens bestaat en kwam ergens vandaan, mensen zijn sterfelijk maar leven voort in hun kinderen, die door vrouwen in pijn worden gebaard, en het was voor een vroege agrarische gemeenschap hard werken om in leven te blijven. Dat waren en zijn allemaal onontkoombare grootheden, en in dit bijbelverhaal wordt deze status quo geschetst vanuit een beginoorzaak met een moralistisch tintje. Eva nodigde volgens het bijbelverhaal Adam uit om te eten van de boom der kennis. God had het eten hiervan verboden, evenals van de levensboom, omdat de mensen dan door hun kennis en eeuwige leven aan de goden gelijk zouden worden. De mens ontdekte het belang van de seksualiteit. God werd zo kwaad dat hij de mensen verjoeg uit het paradijs, en de sterfelijkheid deed zijn intrede. Elk krijgt zijn straf, niet alleen Eva, maar ook Adam en de slang.

Dit gebeurt in de koran ook. Maar in de koran wordt Eva niet genoemd, en het verhaal is erg ingekort. Als je van goede wil bent, kun je dus zeggen dat de koran Eva niet expliciet ergens van beschuldigt. Maar de koran noemt wel degelijk de straf, alleen wordt niet vermeldt wat de straffen voor Adam en Eva afzonderlijk waren. De koran is heel beknopt, en dat de details van de verhalen door de koran heen zijn versnipperd. Om de bijbelse straffen in het kort op te sommen: de slang zou voortaan kruipend door het leven gaan, Adam zou werken in het zweet zijns aanschijns, en het lot van de vrouw was voortaan in pijn kinderen te baren en de man zou over haar heersen. De mens zou voortaan 'tot stof wederkeren'.

Adam en 'zijn vrouw' in de koran. Eva's naam is onbekend.

• Koran, hoofdstuk 7:
• 19 O Adam, vertoef met uw vrouw in de tuin en eet, wat gij wilt, maar nadert deze boom niet, anders zult gij tot de onrechtvaardigen behoren."
• 20 Maar Satan fluisterde hun (boze ingevingen) in opdat hij hun naaktheid zou openbaren die voor hen verborgen was, en zeide: "Uw Heer heeft u deze boom alleen verboden, opdat gij geen engelen of eeuwig levenden zoudt worden."
• 21 En hij zwoer tot hen: "Ik ben voor u zeker een oprechte raadgever."
• 22 Zo deed hij hen door bedrog vallen. En toen zij van de boom proefden werd hun naaktheid hun duidelijk en zij begonnen zich te bedekken met bladeren uit de tuin. En hun Heer riep hen en zeide: "Verbood ik u die boom niet en zei Ik niet tot u: ,Voorwaar, Satan is een openlijke vijand voor u?"
• 23 Zij antwoordden: "Onze Heer, wij hebben onszelf onrecht aangedaan en als Gij ons niet vergeeft en ons niet genadig zijt, zullen wij zeker tot de benadeelden behoren.
• 24 Hij zeide: "Gaat heen, sommigen uwer zullen de vijanden van anderen zijn, En er is voor u een verblijfplaats op aarde en een voorziening voor een bepaalde tijd."
• 25 Hij zeide: "Gij zult daarop leven en sterven en gij zult daarvandaan worden opgewekt."

In hoofdstuk 20 richt de duivel het woord tegen Adam, niet tegen Eva (een slang wordt ook niet genoemd). Maar dit zegt niet dat Eva dus gelijker is aan Adam: het zegt dat Eva zo'n gering aandeel heeft dat alle handeling en dialoog naar Adam is verschoven.

• Koran hoofdstuk 20:
• 120 Maar de duivel deed hem een boze inblazing; hij zei: O Adam! Zal ik u naar de boom der onsterfelijkheid en een koninkrijk, dat niet vervalt, leiden?
• 121 En zij aten beiden daarvan; daarom werden hun kwade neigingen hun duidelijk,
• Koran hoofdstuk 2:
• 35 En Wij zeiden: "O Adam, verblijf gij met uw gade in de tuin en eet overvloedig, waar gij ook wilt, doch deze boom niet, anders zult gij tot de zondaren behoren.
• 36 Doch door middel van de boom verleidde Satan hen beiden en dreef hen uit de staat waarin zij zich bevonden. En Wij zeiden: "Gaat heen - gij zijt elkander vijandig. 31 Er zal op aarde een tijdelijke woonplaats en levensonderhoud voor u zijn."

Eva's handelende rol in de bijbel gaf toch meer handvatten voor interessante interpretaties. Maar bij elkaar klinkt het wel genadig. Helemaal geen straf. Maar hoe zit het dan met dit koranvers?

• Koran, hoofdstuk 4.
• 34 Mannen zijn voogden over de vrouwen omdat Allah de enen boven de anderen superieur heeft gemaakt en omdat zij van hun rijkdommen besteden. Deugdzame vrouwen zijn dus zij, die gehoorzaam zijn en heimelijk bewaren hetgeen Allah onder haar hoede heeft gesteld. En degenen van wie gij ongehoorzaamheid vreest wijst haar terecht en laat haar in haar bedden alleen en slaat haar. Als zij u dan daarna gehoorzamen, zoekt geen weg tegen haar. Waarlijk, Allah is Verheven, Groot.

Het ultieme vers van de vrouwenonderdrukking is wel dit vers 4:34. De man zal net als in de bijbel heersen over de vrouw, maar niet door de schuld van Eva. De vrouw moet gehoorzamen omdat Allah de man superieur heeft gemaakt, en omdat vrouwen het geld van de mannen opmaken! Alsof vrouwen niet hun eigen werk doen, en ook nog kinderen groot brengen, en daarom gewoon recht hebben op geld, onderdak en respect. Maar nee, de koran stelt dat mannen de baas mogen spelen over vrouwen omdat de man zijn vrouw van 'zijn' geld eten en kleding moet geven.

In het licht van het vers 4:34 is het onbegrijpelijk dat zelfs een filosofe zegt dat de islam vrouwen meer respecteert omdat Eva en Adam gelijke schuld kregen en vergiffenis kregen na hun berouw. In de koran komt de bijbelse straf voor Eva dus wel degelijk voor, alleen is er een andere reden aan verbonden. Hoe summier de koran ook is in het weergeven van de bijbelse geschiedenis, de koranschrijvers bleken wel in staat te zijn helder te maken dat de positie van de vrouw ondergeschikt is, en waarom. De vrouw moet gehoorzamen omdat zij inferieur is, en omdat zij kost en inwoning wil voor het werk dat zij voor haar man en haar gezin doet. En als zij hiertegen rebelleert, geeft de koran het recht aan de man om zijn vrouw te vermanen als een onmondig kind, haar recht op seksualiteit te onthouden en, als ze dan nog volhardt in haar eigen opvattingen en haar eigen keuzes, mag hij haar slaan.

Bovendien wordt in dit vers gesteld dat de vrouw 'moet bewaren wat Allah onder haar hoede heeft gesteld', wat betrekking heeft op haar kuisheid. Verzen als deze zijn er de oorzaak van dat vrouwen zelf schuldig worden bevonden aan hun verkrachting, omdat de vrouw er zelf voor moet zorgen dat ze geen gelegenheid geeft. De vrouw wordt dus verplicht zelf mee te werken aan de beperking van haar vrijheid.

Het koranvers 4:34 stelt vrouwen onder voogdij van de man. De vrouw is een eeuwige minderjarige zonder eigen bevoegdheden, en als zij hiertegen rebelleert heeft een man het recht haar desnoods met geweld terug op haar plaats te zetten. Een vrouw die dus iets wil doen zonder toestemming van haar man, mag door haar man worden geslagen tot ze haar verzet opgeeft en weet wat haar plaats is.

De geschiedenis van Eva kan niet worden opgevoerd om aan te tonen dat de islam vrouwen meer gelijkheid toekent, want de islam is even negatief en maakte vrouwen even onderhorig aan de man. In de islamitische wereld is dit zelfs nog altijd rechtsgeldig, omdat de koran nog steeds wordt beschouwd als het letterlijke woord van god.

Het moet in deze vergelijking dus niet worden vergeten dat in de islamitische wereld de sharia geldt, en dat vooral bovenstaand vers de verhoudingen tussen man en vrouw bepaalt. In elk islamitisch land staan vrouwen inderdaad onder voogdij van een man, en allerlei autonome bevoegdheden hebben ze niet. Strikt genomen mogen ze niet eens het huis verlaten als ze hiervoor geen toestemming hebben van hun man, en ontelbare moslimvrouwen worden inderdaad op deze manier in hun vrijheid beperkt. Recht op een eigen paspoort hebben ze ook niet, noch het recht om zonder toestemming van een man de douane te kunnen passeren. Dit soort vrijheidsbeperkingen zijn er de oorzaak van dat Europese moslimvrouwen in Noord-Afrika zomaar kunnen worden 'gedumpt'.

Volgens Ter Borg heeft Allah Adam en Eva vergeven, terwijl in het christendom de zoon van god werd geofferd omwille van de verlossing van de zonden van alle mensen. Uit deze interpretatie wordt echter weggelaten dat de straf voor Eva gehoorzaamheid was aan de man. In het christendom blijft de man natuurlijk het 'hoofd' van de vrouw, maar waar het om gaat is dat de straf voor Eva in de islam helemaal niet is gekoppeld aan de verjaging uit het paradijs. De onderworpenheid van de vrouw is in de islam gewoon een condition humaine, een door Allah ingestelde wet, en de man heeft het recht door slaag en seksuele onthouding de rebellie van zijn vrouw tegen deze positie te onderdrukken.

Geen enkel verhaal over goddelijke vergeving heeft ooit betrekking gehad op de straf van Eva. Maar in de islam is het geen straf, het is een uitgangspunt dat nergens anders op is gebaseerd dan een beslissing van Allah. Er valt Eva niets te vergeven, want haar onderworpenheid is geen straf voor haar zonden, maar een ordonnantie van Allah die alleen wordt gemotiveerd doordat mannen superieur zijn gemaakt en van 'hun' geld de kost voor vrouwen betalen.

Hoewel de koran dus vaag is over Adam en Eva, kent de islam wel degelijk een negatieve interpretatie over Eva als bedriegster en verleidster, onder andere via de traditie van Mohammed, net zo heilig en belangrijk voor moslims als de koran en deel van de sharia. Wat Mohammed zei en deed, is voor moslims de basis voor hoe zij moeten leven. Mohammed zei, volgens de sahih verzameling hadiths van Bukhari, het volgende over Eva:

• Volume 4, boek 55, nr 547: Verteld door Abu Huraira: De profeet zei: "Als er geen Israëliërs waren, zou het vlees niet rotten, en als Eva er niet was geweest, zouden echtgenotes nooit hun mannen bedriegen."

Daar blijkt ten eerste uit dat de koran onvolledig is en dat er ook andere officiële islamitische bronnen zijn, waarmee het beeld wordt aangevuld, en ten tweede dat de islam Eva wel degelijk aanwijst als de basis voor een lage opvatting over vrouwen. boerka

Eva heeft in de koran geen naam, vrouwen hebben geen gezicht. Van de vrouw is niets meer over. Wie zegt dat in de islam vrouwen en mannen meer gelijkheid kennen op basis van de geschiedenis van Adam en zijn vrouw, sluit de ogen voor de realiteit, en laat zich dingen op de mouw spelden. Wie negeert dat de sharia discrimineert en onderdrukt, en daarnaast de realiteit van de rechten van de vrouw in de islamitische wereld verzwijgt, heeft een spoedcursus islamitisch recht nodig. Niet een beetje selectief heen en weer lezen in de koran en je de weg laten wijzen door apologeten, maar de hele koran in de context lezen, plus alle andere islamitische bronnen, tradities en de rechtspraktijk en de reële wetten in de islamitische landen erbij halen. Je verdiepen in de wereld van opgesloten vrouwen die hun huis niet mogen verlaten, geen vreemde man mogen ontmoeten, en van wie je nooit zal weten wat zich binnen de muren van hun huis afspeelt omdat vele vrouwen geen contact kunnen leggen met de buitenwereld. Vele onzichtbare vrouwen worden opgesloten en mishandeld op basis van de sharia, en worden - niet door de schuld van Eva - opgevoed om gehoorzaam en onderworpen te zijn.

Bron: Atheisme