Artesisch(e) water / bron / wellen / moeras

Schema van een artesische bron:

1. Watervoerende veenlaag
2. Ondoorlatende klei- leemlaag
3. Regeneratie door neerslag
4. Kunstmatige artesische bron (boring)
5. Piëzometrisch niveau
6. Peilbuis, freatische put (freatisch grondwater)
7. Natuurlijke artesische bron, wel of moeras

Een artesische bron, wel of moeras is een natuurlijk systeem waaruit het water spontaan naar boven komt door de hydrostatische druk op het water dat zich in een ondergronds bekken bevindt.

De naam komt van de provincie Artesië (Artois) in Frankrijk waar dit soort bronnen veel voorkomen.

De bodem kan opgebouwd zijn uit verschillende aquifers (watervoerende lagen, pakketten) die gescheiden zijn door niet-doorlatende lagen. Doordat een dieper gelegen watervoerend pakket gevoed kan worden door regenwater uit een ander, hoger gelegen gebied, kan de hydrostatische druk in het diepere pakket (veel) hoger zijn dan in het bovenliggende pakket. Zo'n diepe watervoerende laag met hoge hydrostatische druk wordt ook wel artesisch bekken genoemd. Overal waar een artesisch bekken een opening heeft naar het aardoppervlak, is een artesische bron te vinden. In Nederland spreken we dan van kwelwater.

Deze situatie doet zich in Nederland voor in gesloten watervoerende lagen in de Gelderse Vallei die gevoed worden door water vanaf de hoger gelegen Utrechtse Heuvelrug en de Veluwe.

Het ontstaan
Voor de ijstijd liep de delta van de grote rivieren door tot wat nu Noord-Holland en Texel is. Door regelmatige overstromingen had zich een dikke klei- en leemlaag ontwikkeld die vrijwel ondoordringbaar was voor water. Op de kleilaag vormde zich door weelderige plantengroei dikke waterhoudende veenlagen.  De geweldige gletsjers die gedurende de ijstijden ontstonden stuwde enorme zandmassas voor zich uit die uiteindelijk hier achterbleven in de vorm van de Veluwe en de Utrechtse heuvelrug en heel veel Amersfoortse zandbulten daartussen. Door de enorme druk van die massa zand zakt de kleilaag inclusief de waterhoudende veenlaag ca. 130 meter in de diepte, waardoor als het ware een soort van communicerende vaten ontstaan, zoals op de afbeelding goed te zien is, met alle consequenties van dien.

Amersfoort
Amersfoort is in feite gebouwd op verschillende zandbulten, zanddeklagen. Zo was er oa. een ter hoogte van de  tegenwoordige Varkensmarkt, de O.L.Vrouwetoren, de St-Joriskerk, Het einde van de Kamp en de Bloemendalsestraat. Op de zandlagen hield je de voeten droog. Daartussen was het moerassig, want het water kon niet goed de grond in vanwege het artesische water.

Hoogtekaart Amersfoort