Eerherstel voor Maria Magdalena

Paus Franciscus geeft Maria Magdalena haar oorspronkelijke rol als 'Apostel der Apostelen' terug. Wat betekent dit eerherstel van de vrouw die eeuwenlang als prostituee werd weggezet?

DORA ROVERS

Een kleine stap voorwaarts in de 'wie is wie' van de heiligen, maar een grote stap in de waardering van de rol van vrouwen in de kerk", klonk het commentaar van Radio Vaticaan vorige maand. Paus Franciscus had kort daarvoor besloten dat de gedachtenis van Maria Magdalena in rang wordt verhoogd tot feest op de universele liturgische kalender.

Haar gedenkdag op 22 juli is voor het eerst een rooms-katholieke feestdag. "De heilige Maria Magdalena is een voorbeeld van ware en authentieke evangelisatie, zij kondigt de blijde centrale boodschap van Pasen aan", lichtte de Congregatie voor de Goddelijke Eredienst en de Regeling van de Sacramenten het besluit toe. Zeer goed nieuws, vindt Danielle van Dijk. Met deze stap heeft Franciscus Maria Magdalena dezelfde status gegeven als de twaalf mannelijke apostelen. Eindelijk, zegt Van Dijk, is er daarmee sprake van liturgische gelijkstelling van man en vrouw.

Schrijfster en geesteswetenschapper Van Dijk maakte uitgebreid studie van een van de meest tot de verbeelding sprekende bijbelfiguren. "Het priesterschap, de functie van bisschop of zelfs paus, die posities zijn nu allemaal mogelijk voor vrouwen." Ook theoloog Hans Stolp denkt dat het besluit van Franciscus moet worden uitgelegd als een eerste stap naar het priesterschap voor vrouwen. "Het is toch krankzinnig dat er op kerkelijke hoogtijdagen nog steeds geen enkele vrouw als kardinaal, bisschop of priesters is te zien?"

Patriarchaal kerksysteem. De relatief kleine verandering in de kerkelijke feestkalender is van grote betekenis, vinden Van Dijk en Stolp, omdat die terugvoert naar de oorsprong. Dat is volgens hen het gnostische of esoterische christendom, dat uitgaat van volstrekte gelijkwaardigheid tussen Maria Magdalena en Jezus. Die gelijkwaardigheid is in de geschiedenis van kerk en christendom lang ver te zoeken geweest, zegt Van Dijk. In de vierde eeuw was het volgens haar keizer Constantijn die Maria Magdalena aan de kant schoof. Kerkelijke gezaghebbers zouden hebben willen verhullen dat Jezus en Maria Magdalena getrouwd waren. "Als iemand kon claimen een nazaat van hen te zijn, dan zou die misschien wel meer recht hebben op de kerkelijke macht." Binnen het patriarchale kerksysteem werd bovendien in twijfel getrokken dat Jezus zich na zijn opstanding het eerst aan een vrouw, Maria Magdalena, had geopenbaard. Gevolg was, zegt Van Dijk, dat de rooms-katholieke kerk Maria Magdalena eeuwenlang wegzette als prostituee. Paus Gregorius de Grote bestempelde haar aan het einde van de zesde eeuw tot 'boetvaardige zondares'.

Eretitel

Erik Borgman, hoogleraar publieke theologie aan de universiteit van Tilburg, kent de argumenten van het esoterische christendom en de inhoud van de gnostische, vroegchristelijke, geschriften uit de tweede en derde eeuw. Het is een visie die er volgens hem geen aanspraak op kan maken het oorspronkelijke christendom te zijn en die bovendien niets te maken heeft met het besluit van de paus. "De esoterische wereld en die van paus Franciscus liggen mijlenver uit elkaar." Dat de paus bij de bekendmaking van de feestdag voor Maria Magdalena de lang omstreden eretitel 'Apostel der Apostelen' aanhaalt, is volgens Borgman van groot belang. "Een opmerkelijk besluit gezien de nadruk die er altijd op de mannelijkheid van de apostelen is gelegd.'' Maar dat betekent niet, zegt Borgman, dat er nu veel gaat veranderen, want 'een feest is nog maar een feest'. De Tilburgse hoogleraar ziet het er de komende tijd niet van komen dat het priesterambt voor de vrouw wordt opengesteld. Ook de vrouw als diaken en het loslaten van het verplichte celibaat liggen volgens Borgman niet in het verschiet. Maar toch is hij erg blij met de extra aandacht voor Maria Magdalena, de enige die volgens het evangelie huilt om Jezus' dood en die vervolgens door Jezus zelf in haar verdriet wordt aangesproken. "Dat maakt duidelijk dat geloven in de verrijzenis de ervaring impliceert dat je eigen leven vernieuwd is", aldus Borgman.

Pas aan het eind van de jaren zestig van de vorige eeuw maakte de rooms-katholieke kerk een start met de rehabilitatie van Maria Magdalena. Zij werd erkend als prominente volgeling van Jezus en niet langer als prostituee bestempeld.

Vrouwenemancipatie

In de Oud-Katholieke Kerk van Nederland (OKKN) werd Maria Magdalena al in 1910 geherwaardeerd, vertelt Helen Gaasbeek. Sinds april is zij de zevende vrouwelijke oud-katholieke priester. De openstelling van het drievoudig ambt van diaken, priester en bisschop voor vrouwen binnen haar kerk heeft voornamelijk een theologische achtergrond. "Christus is niet man, maar mens geworden en is gekomen om alle mensen, man en vrouw, te verlossen. Man en vrouw kunnen dus Christus representeren."

Zij waarschuwt voor het gevaar van 'het spannen van heiligen voor bepaalde karretjes'. "De getuigenis van Maria Magdalena gaat niet over vrouwenemancipatie", zegt Gaasbeek, die pastoor in Leiden is. Zij verwacht niet snel rooms-katholieke collega's van hetzelfde geslacht tegen te komen. "Zolang de rooms-katholieke kerk vasthoudt aan het argument dat Christus een man was en daarom door een man moet worden gerepresenteerd, dan kun je tien Maria Magdalena's hebben, maar dan verandert er niets."

Voor theoloog Hans Stolp - die esoterische boeken schreef als 'Maria Magdalena, of het lot van de vrouw' - komt aanpassing van de rolverdeling te laat. "De kerk wekt niet de indruk in de gaten te hebben wat er speelt. We hebben in deze tijd geen priesters meer nodig, maar mensen die ons helpen de weg naar binnen te vinden." Borgman zegt dat moet worden afgewacht wat het verdere eerherstel van Maria Magdalena zal blijken te betekenen. "Hoewel de paus geen voorstander lijkt van de vrouw in het ambt, laat dit toch zien dat er iets aan het verschuiven is."

Apostel, prostituee, minnares?

Maria Magdalena spreekt al eeuwen tot de verbeelding. De heilige, ook wel Maria van Magdala genoemd naar haar geboorteplaats, een vissersdorp aan het Meer van Galilea, is een van de belangrijkste personen uit het Nieuwe Testament. Zij is hierin een trouwe volgeling van Jezus. Zij is getuige van zowel zijn kruisiging als zijn graflegging. Zij ontdekt als eerste dat Jezus' graf leeg is, en vertelt de apostelen dat Jezus uit de dood is opgestaan. In de beginjaren van het christendom is haar positie heel wat prominenter dan die van die andere Maria, de moeder van Jezus. Dat verandert volgens de Britse kunsthistorica Susan Haskins in de derde eeuw met het opkomen van het masculiene gezagsdenken binnen de kerk. In zijn verfilmde bestseller 'De Da Vinci Code' stelt Dan Brown dat Jezus en Maria Magdalena met elkaar waren getrouwd.

Erik Borgman, theoloog

Het 5de evangelie