Illuminaten (ook Illuministen of Illuminati) is de aanduiding voor verschillende historische 'geheime' genootschappen Het oudst bekende hiervan is het Spaanse genootschap Alumbrados (letterlijk: de verlichten).genootschap Alumbrados (letterlijk: de verlichten). Deze groep hield zich in de 16e en 17e eeuw bezig met het innerlijk leven en de mystiek. Hiernaast bestond er in Frankrijk een groepering die onder invloed stond van Arabische mystiek, het werk van Erasmus, de moderne devotie en het quiëtisme en die antihiërarchische ideeën aanhing. Deze groeperingen kwamen vanaf 1527 zwaar onder vuur te liggen door de activiteiten van de inquisitie. Velen werden vervolgd, net zoals de Tempeliers en de Katharen. De bekendste Illuminaten zijn lid van de door Adam Weishaupt in het leven geroepen ‘Orde der Volmaakbaren’. Tot deze groepering behoorden onder andere Herder en Goethe.
De oorsprong voor de naam Illuminati is onduidelijk. In het Latijn en Italiaans betekent Illuminati 'de verlichten'.
De geschiedenis van Beierse Illuminati begon op 1 mei 1776, toen mensen uit de vrijmetselarij met door de jezuïeten opgevoede Adam Weishaupt inIngolstadt een orde stichtten onder de naam Gesellschaft der Perfectibilisten. Het hoofddoel was de reformatie van de kerk en de emancipatie van de burgerij. De organisatie van de Illuminati was gebaseerd op de vrijmetselarij, maar behoorde daar niet toe. In 1785 verbood de Beierse keurvorst Karel Theodoor de Illuminati op vele gronden, waaronder de inmenging in de buitenlandse politiek. Documenten hierover zouden zich in het Rijksarchief te Beieren bevinden. In 1896 werd de orde opnieuw opgericht. Sinds een vernieuwing van de orde in 1926 opereerde ze vanuit Berlijn, sinds 1929 is ze weer verdwenen uit de boeken.
In een aantal hedendaagse populaire complottheorieën spelen 'de Illuminati' een rol. De illuministen werden gepopulariseerd door de roman The Illuminatus! Trilogy van Robert Anton Wilson en Robert Shea. Dit boek inspireerde een Duitse hacker in de jaren tachtig tot de schuilnaam "Hagbard Celine" (een personage uit het boek). Deze hacker brak in verscheidene Amerikaanse computersystemen in. Hij vond kort daarna de dood op een enigszins mysterieuze manier; volgens de Duitse politie was het zelfmoord. Clifford Stoll schreef hierover een boek vanuit het Amerikaanse perspectief met de titelThe Cuckoo's Egg (1989). In Duitsland werd er een "fact-
De Illuminaten van Beieren worden genoemd in het boek De slinger van Foucault van Umberto Eco. Daarnaast komen illuministen voor in de eerste Tomb Raider film, Deus Ex en in het boek Het Bernini Mysterie van Dan Brown, dat verfilmd werd: Angels & Demons (mei 2009). Er is ook een kaartspel gebaseerd op de complottheorieën rond de Illuminati.
Enkele complotdenkers koesteren sterke weerstand tegen de Illuminati, vooral zij die de groep zien als de grondlegger van de Nieuwe Wereldorde, die volgens complottheorieën de macht over de hele wereld zou willen verkrijgen. Dit zal volgens deze complotdenkers het machtsimperium van de antichrist zijn.
Bron: Illuminati