De Herbakker

De gebochelde in de Noordbeuk van de St. Joriskerk.

In de Middeleeuwen was men ervan overtuigd dat oude, mismaakte en versleten mensen vernieuwd konden worden door het drinken van een levenselixir, het baden in de fontein der verjonging of het herbakken in een oven. Bij het herbakken hakte men het hoofd van de romp, herkneedde en herschilderde men het en bakte het in de oven. Ondertussen plaatste men een groene kool op het lichaam (symbool van het ijle, lege hoofd). Na het bakken van het nieuwe hoofd werd dat terug op het lichaam geplaatst en kon men jong en herboren weer verder.

In het Muiderslot in Muiden (Amsterdam) hangt een schilderij daterend uit de tweede helft van de 16de eeuw met als titel: "De backer van Eelco" (waarschijnlijk een verschrijving van Eeclo). Het toont het ritueel van het herbakken. Ook in een gedicht van Adriaan Poirters (1646) wordt een beschrijving gegeven van het hoofdenbakken.

"Als het hoofd te lang in de oven was blijven zitten, was je een heethoofd, had men je niet lang genoeg laten zitten, dan was je een halve gare, en een mislukt hoofd was natuurlijk een misbaksel."

Het thema van het herbakken genoot in de 16e en 17e eeuw een zekere populariteit, evenals een hele reeks thema's waarin mensen een behandeling ondergaan waardoor ze jonger, mooier of beter worden. Niet alleen bakkers werden daarbij ingezet, maar ook smeden, molenaars, houtbewerkers, pottenbakkers en allerhande kwakzalvers.

Mensen werden in al deze bewerkingen van hun vermeende kwalen afgeholpen. De aard van die kwalen werd bepaald door de opvattingen, normen en waarden van de maatschappij waarin deze thematiek functioneerde. Van oorsprong was het herbakken een allegorie van de louterende werking van het vagevuur. Later waren het de overtreders van het burgerfatsoen, die moesten worden herbakken, zoals overspeligen, horendragers, vrouwen met de broek aan, oneerlijke kooplieden en niet voor hun taak geschikte magistraten.

De legende, zoals die nu nog wordt verteld, heeft een bij onze opvattingen aansluitende moraal. Kinderen worden voorgehouden dat ze maar beter tevreden kunnen zijn met hun eigen hoofd. Want de kans is groot dat je bij de bakker vandaan komt als een heethoofd, een misbaksel of een halve gare.

Bron: stedeninfo.be