Schuilkerken

In 1580 werd hier de openbare uitoefening van de mis voor Rooms Katholieken verboden; t.a.v. Schuilkerken was het stadsbestuur zeer tolerant; de beide grote kerken en de kapellen van de verschillende kloosters werden echter aan de Gereformeerden (thans Nederlands Hervormde kerk) overgedragen. Er ontstonden daardoor in Amersfoort meerdere schuilkeren:

De H. Willibrord- en Bonifaciuskapel aan de Muurhuizen (thans bibliotheek in het gebouw van de ROB);
De H. Georgius kapel aan ‘T Zand (thans Oud-Katholieke Kerk);
De kerk van de H. Franciscus Xaverius aan ‘t Zand;
De kerk van Onze Lieve Vrouwe Hemelvaart (Elleboogkerk) aan de Langegracht.

De pastoors van 1. en 2. waren de rechtsopvolgers van de oude pastoors; de kerken 3. en 4. werden bediend door missionarissen in het ontstane ‘heidense’ missiegebied. De sfeer in de stad op religieus gebied was overigens zeer tolerant; er is nagenoeg nooit echt sprake geweest van problemen.

Vanaf 1651 bestond er een Jezuïeten-schuilkerkje in een van de huizen tussen Havik en Vijver; het had een ingang aan de Vijver; het werd bediend door de misschien iets te ijverige Jezuïet Pater Joannes van Alckemade; in 1655 verzochten verschillende predikanten aan de Magistraat dit te onderzoeken en aan zijn bedrijf een einde te maken; in 1661 en 1665 kwam de kwestie weer aan de orde en wordt de Schuilkerk dichtgemetseld en het interieur afgebroken; de Jezuïeten werden uit de stad gezet; in 1666 en in 1677 worden de maatregelen nog eens aangescherpt; de zaak suddert nog door tot in de achttiende eeuw.