De stadsplattegronden van Amersfoort

Tot de belangrijkste bronnen waar de stadsarcheologen veelvuldig gebruik van maken, behoren oude stadsplattegronden. Deze zijn natuurlijk niet alleen interessant voor archeologen. In Amersfoort zijn opmerkelijk weinig. Vóór de 19e eeuw kennen we slechts vier ‘echte’ stadsplattegronden. Guaccardini’s slechte kopie van de plattegrond  van Braun en Hogenberg buiten beschouwing gelaten. Bovendien is de kwaliteit daarvan relatief gezien niet echt hoog: Braun & Hogenberg en ook Blaeu hebben in dezelfde banden als de Amersfoortse plattegronden, van andere steden fraaiere en nauwkeuriger plattegronden uitgegeven.

Een wat onderbelichte categorie plattegronden, maar van een ander karakter, zijn de laat 16e en 17e eeuwse ontwerpplattegronden voor de stadsverdediging die toch op een eigen wijze belangrijke informatie kunnen verschaffen.

Een compleet overzicht van de oude plattegronden ontbreekt vooralsnog. Aanzetten daartoe zijn een artikel van Simon-Forster & Brongers en het onderdeel over stadsplattegronden in Brongers ‘Historische encyclopedie van Amersfoort’. Deze zijn echter vrij summier. Een completer overzicht geeft Deys’ standaardwerk over de oude kaarten van de Gelderse Vallei, waartoe ook de plattegronden van Amersfoort behoren. Ook daar ontbreken enkele belangrijke kaarten.

Van Amersfoort zijn vier categorieën plattegronden bekend:

1. Stadsplattegronden met een al dan niet gedetailleerd weergegeven bebouwing, ook wel vogelvluchtkaarten genoemd: Van Deventer (1560), Braun & Hogenberg (1588), Blaeu (1649) en Janssonius/De Wit (1657)
2. Plattegronden van stad en directe omgeving: Van Deventer (1560), Slits & Vester (1823), Thomkins (1846) en Van Vooren & Wagenmakers (1888)
3. Kadasterkaarten; Slits 1 (1824) en Slits 2 (1828)
4. Ontwerpplattegronden van de tweede verdediging: twee versies van Van Alckmaer (1594) en enkele anonieme manuscriptplattegronden uit de 17e eeuw

Uit: Flehite Historisch Jaarboek 2004 blz. 82-83 door J.-M.A.W. Morel