Doodvonnis/ Doodstraf

Een doodvonnis, uitgesproken in de Gerechtskamer -

dat is de achterkamer in het middelste deel (Nieuw Schoneveld) - van het stadhuis op de Hof, werd op de Hof voor de Boterbeurs voltrokken; de Magistraat zag toe vanuit het stadhuis; na afbraak daarvan (in 1823) vanuit de Boterbeurs. De executie-methoden waren in Afrt tot de invoering van de Guillotine in 1809 gevarieerd (eenvoudig met het zwaard, ophanging of radbraken), na de guillotine (sinds 1813) beperkte men zich tot ophanging met valluik. De formele afschaffing van de doodstraf in vredestijd in 1870; laatste feitelijke voltrekking in Nederland in 1860. Laatste voltrekking in Afrt is onbekend.

Het lijk werd via de Dievenweg naar de Galgenberg gebracht; hier werd het enige tijd tot afschrik tentoongesteld; deze gewoonte eindigde in 1809.

Beul of scherprechter

Geen onderdeel van de Justitie; was in feite geen geaccepteerd lid van de lokale samenleving. Laatste executie, door ophanging, in Afrt: tussen 1823 (afbraak van het Stadhuis op de Hof) en 1865 (verbranding van het schavot in de Waag).

Dievenweg (Oude)

Oude naam voor een weg bestaand uit de huidige Van Campenstraat (vanaf 1914) en Vondellaan (vanaf 1915) tot de Galgenberg tegenover het Berghotel. Mogelijk genoemd naar de op de Hof geëxecuteerde dieven en andere misdadigers, waarvan de lijken getransporteerd via de Dievenweg.

Gevangeniswezen

De stadscipier was tevens Beul belast met executies en tortuur (het verkrijgen van bekentenissen via de pijnbank); een verdachte kon nl. slechts veroordeeld worden als hij zelf bekende; hierbij werd hij door de tortuur enigszins ‘geholpen’. De gevangenis was de Plompetoren (eerste vermelding 1434; in gebruik tot 1790, daarna (tot 1829) in het oude Stadhuis aan de Krommestraat; vervolgens weer terug in Plompetoren); tussen 1547 en 1554 waren er ook cellen onder het stadhuis op de Hof. Onderin de Onze Lieve Vrouwetoren  was ook een kerker; hier werden in 1528 gevangen Gelderse voetknechten opgesloten.

Moord

• In 1463 werden er in de stad opvallend veel moord gepleegd. Messen-maat
• In 1571 werd Evert Ram (de zoon van de Afrt burgemeester Philip Ram) door een 19-jarige jongen neergestoken; ter herinnering werd er ter plekke aan de Lageweg een stenen veldkruis opgericht; hier werd later de boerderij Het Steenen Kruis gebouwd; in 1869 werd het kruis verwijderd, het is thans in Museum Flehite.
• In 1608 werd op Metgensbleek de bleker Maes met zijn gezin vermoord. Maes was tevens herbergier en hij woonde bij de bleek (Blekerijen) met zijn vrouw Metgen (vandaar de naam), twee zoons (Reyer en Aalbregt) en twee jonge dienstmeisjes (Feusgen Veenen en Marrigken Reyers); zij werden door drie soldaten uit Dordrecht (twee Spaanse en één Portugese) aangevallen; twee (Metgen en Marrigken) overleefden en konden de toedracht vertellen; een Spanjaard (Alfonso Hermandes) werd gevat en op de Hof ‘levend van onderen naar boven geradbraakt’.
• In 1707 werd François Waleth (ook wel: Frans de Jager), sinds 1702 opziener van de jacht en bosbewaarder in de vrijheid van Afrt, vermoord gevonden op de Berg aan de Soesterkant. Mogelijk is (zijn) (een) schaapherder(s) de dader(s). De zaak Waleth gaf aanleiding tot opleving van een juridisch geschil tussen de stad en het Hof van Utrecht over de bevoegdheden van de Afrt schepenbank. Vrijheid der Stad

Pisheuvel

Hoogte in de buurt van de Galgenberg; hier stroomde (piste) in XVII continu water uit in de richting van Soest; dit (Artesisch?) water verzamelde zich in een poeltje dat de schaapsherders voor hun kudde gebruikten; Bronnetje.

De P was de oude gerichtsplaats (eigenlijk schouwtoneel, na de voltrekking van de Doodstraf, als afschrikwekkend voorbeeld); mogelijk is deze in 1586 verplaatst naar de Galgenberg. Bij de P begon de Vakken-indeling langs de Nieuwe Utrechtseweg waarvan de plannen van 1647 zijn; in 1652 begon de verkaveling; in 1653 de aanleg.

De guillotine in Nederland

Dagboek van een beul