Modern Nederland is Calvijn en het calvinisme heel wat schatplichtig

Over Calvijn en het calvinisme bestaan zoveel misverstanden dat het alleen al om die reden goed is om in dit Calvijnjaar, het jaar van zijn vijfhonderdste geboortedag, uitvoerig stil te staan bij zijn persoon en meer nog bij zijn erfenis. Want het moderne Nederland is aan Calvijn en aan het calvinisme heel wat meer schatplichtig dan de gebruikelijke clichés die de Van Dale opsomt onder het lemma ’calvinistisch’: ’niet uitbundig, sober, rechtlijnig en dogmatisch’.

Calvijns grootste verdienste is de grote betekenis die hij toekende aan de rol van het eigen geweten, de consciëntie. Eenieder is zelf direct verantwoordelijk ten overstaan van God voor zijn eigen keuzen en gedrag. Daarin kan een kerk niet bemiddelen. Calvijn accepteerde geen hiërarchie. Voor God is iedereen gelijk en verantwoordelijk. De praktische betekenis van deze opvatting is dat Calvijn het principe verwierp van één staat, één godsdienst. Voor hem stond de godsdienstvrijheid voorop. Een principe dat ook onderschreven werd door Willem van Oranje en waarmee de toenmalige Nederlanden zich onderscheidden van de meeste andere Europese landen, waar koningen hun onderdanen in het harnas persten van één godsdienst.

Keerzijde van dit principe is dat het ruimte laat voor godsdiensttwisten en kerkscheuringen. Dat oogt al gauw chaotisch en rommelig, maar in de praktijk zorgde het ook voor dynamiek en pluriformiteit en in combinatie met de nadruk op eigen verantwoordelijkheid is het nauwelijks overdreven om te stellen dat Calvijn en het calvinisme zich ontpopten tot een belangrijke motor voor onze welvaart. Het gelijkheidsdenken van Calvijn werkte bovendien collegiale besluitvorming in de hand, waar in andere landen het dictaat van boven de regel was.

Maar het belangrijkste is misschien toch wel dat Calvijn en het calvinisme de opstand van de Nederlanden tegen de Spaanse koning legitimeerden. Een burger mag, ja moet, zich verzetten tegen tirannie, een notie die doorklinkt in ons volkslied, het Wilhelmus. Als gezegd, modern Nederland is Calvijn heel wat schatplichtig. Daarmee vergeleken doen de clichés pover aan en voor een deel zullen calvinisten dat ook wel aan zichzelf te danken hebben. Hoewel, zo beroerd is het ook niet, onze rechtlijnigheid, onze spaarzin, onze soberheid en onze werklust. En benepen is het al helemaal niet, ook al wordt dat er vaak van gemaakt.

Bron:  Trouw