Het harmoniemodel van Vitruvius

Marcus Vitruvius Pollio (± 85 – 20 v.Chr.) was een Romeins militair, architect en ingenieur.

Verhoudingen

Vooral de oorsprong van de stijlorden en de betekenis van het ornament nemen in het werk een vooraanstaande plaats in. De belangrijkste basisprincipes zijn ordinatio (afgeleide rangschikking) wat zorg draagt voor symmetria (de juiste onderlinge maatafstemming). Met behulp van dispositio (het tekenen op schaal) van deze ordening en van symmetrie ontstaat er een eurytmia (harmonische maatverhouding). Door bovendien distributio (het gebruik van de juiste materialen) in acht te nemen, doet de bouwmeester recht aan het principe van decor (een gepast voorkomen).

Zelf spreekt de auteur in zijn voorwoord over het “lichaam van de architectuur”; een perfect lichaam, om precies te zijn. Voor Vitruvius was het menselijke lichaam in dit opzicht het perfecte voorbeeld van een proportioneel geheel. Reeds bij Griekse beeldhouwers werd daartoe een canon gebruikt van zogenaamd ideale verhoudingen van de verschillende lichaamsdelen tot elkaar: de (incorrecte) 'Vitruviaanse man' van Leonardo da Vinci weerspiegelt dit oeroude gebruik, dat al bij de Egyptische beeldhouwkunst werd toegepast. Een van zijn belangrijkste stellingen is dat de lengte, de breedte, de hoogte en de diepte van een gebouw de menselijke maat (de verhoudingen van het menselijk lichaam) dienen te weerspiegelen.

Verder beschreef Vitruvius drie zuilenorden (Ionisch, Dorisch en Korinthisch), waarbij de onderste diameter van de zuil als rekenfactor of 'modulus' diende voor het berekenen van de overige maten. Op zijn beurt kon de modulus weer een naar verhouding afgeleid deel van de totale breedte van de plattegrond zijn. Vitruvius zelf schreef de afmetingen voor van de Curia, de vergaderzaal voor de Romeinse senatoren op het Forum Romanum in Rome.